Cá ngựa còn có tên là hải mã, thủy mã, mã đầu ngư, hải long, thủy mã. Tên khoa học: Hippocampus spp., họ cá chìa vôi (Syngnathidae). Cá ngựa có nhiều loài, trong đó, cá ngựa vàng và cá ngựa trắng được ưa chuộng hơn cả. Bộ phận dùng làm thuốc là cả con cá ngựa. Khi cá ngựa bắt về, mổ bụng, bỏ ruột, uốn cong đuôi cho tròn lại, phơi hay sấy khô; có khi ngâm trong rượu hồi hay quế trước khi phơi khô. Khi bán, người ta thường buộc hai con to nhỏ với nhau (đực, cái). Về thành phần hóa học, cá ngựa có nhiều protid, các hoạt chất dạng estrogen, androgen. Theo Đông y, cá ngựa vị ngọt, mặn, tính ấm; vào can thận. Có công năng ôn thận tráng dương, điều khí hoạt huyết, tán kết tiêu viêm. Dùng cho trường hợp liệt dương, di tinh di niệu, trưng hà tích tụ, chấn thương bầm dập, thần kinh suy nhược, đẻ khó, nam giới bất lực về sinh lý. Liều dùng cách dùng: 4 - 12g.

Một số món ăn - bài thuốc và rượu thuốc từ cá ngựa:

 Chữa liệt dương, phụ nữ chậm có con do dương khí suy:  cá ngựa 30g, bàn long sâm 30g, cốt toái bổ 20g, long nhãn 20g. Tất cả cắt nhỏ, ngâm với 1 lít rượu trong 7 - 10 ngày, càng lâu càng tốt. Ngày uống 20 - 40ml, có thể pha thêm mật ong.

Chữa viêm thận mạn tính: cá ngựa 1 con, bầu dục lợn 1 quả. Cá ngựa rửa sạch, chặt nhỏ, rang chín vàng giòn, tán thành bột; bầu dục lợn bổ đôi, rửa sạch, Cho bột cá ngựa vào. Hấp cách thủy. Ăn 1 lần trong ngày, dùng liền 15 - 20 ngày.

Gà giò hầm cá ngựa: cá ngựa 2 con, gà giò 1 con, nấm hương 30g, lạp sườn hoặc giăm bông 30g. Cá ngựa chế biến, gà giò làm sạch, nấm hương ngâm nước cho nở. Gà giò luộc, rút bỏ xương, đặt cá ngựa, nấm hương, hành hoa hoặc hành củ thái lát, gừng tươi thái lát lên trên và xung quanh, thêm muối, rượu, gia vị. Hầm nhừ trong khoảng 30 phút, gắp bỏ hành, gừng, thêm tiêu, ớt, gia vị. Dùng cho các trường hợp liệt dương, di tinh, tảo tiết, bạch đới khí hư (huyết trắng).

Rượu hải mã (hải mã tửu): cá ngựa 30g, rượu 500ml, ngâm 7 ngày. Mỗi lần uống 20ml, ngày 2 - 3 lần. Dùng cho các trường hợp liệt dương, chấn thương đụng đập, suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh.

Cháo hải mã: cá ngựa 2 - 4 con, gạo tẻ 60 - 80g. Cá ngựa rửa sạch, chặt nhỏ, nấu chín, cho gạo tẻ vào nấu thành cháo, thêm gia vị thích hợp. Dùng cho các trường hợp liệt dương, viêm sưng hạch, u bướu vùng bụng, sưng tấy do chấn thương.

Bột cá ngựa: cá ngựa từng đôi (cả con đực và con cái) làm sạch bỏ ruột sao vàng hoặc nướng chín vàng tán thành bột mịn, uống với nước nóng, mỗi lần 4 - 6g, ngày uống 1 - 2 lần. Dùng cho các trường hợp hen suyễn, thận hư; suy nhược thần kinh. Trường hợp vô sinh thì cả vợ chồng cùng uống.

Kiêng kỵ: Người âm hư hỏa vượng, cảm cúm sốt nóng, phụ nữ có thai không dùng

TS. Nguyễn Đức Quang